بررسی کنترل ژنتیکی عملکرد، اجزای عملکرد، زاویه ساقه و برگ پرچم در گندم نان (Triticum aestivum L.) در شرایط تنش خشکی

برای برآورد میزان ترکیب‏پذیری، نوع عمل ژن، قابلیت توارث و دیگر پارامترهای ژنتیکی گندم نان در شرایط تنش خشکی از تلاقی نیمه‏دی‏آلل استفاده شد. 9 رقم گندم نان و 36 نتاج F1 حاصل از آن‏ها در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با 3 تکرار، در مزرعۀ پژوهشی دانشگاه باهنر کرمان در سال 1391 ‌ارزیابی شدند. بین ژنوتیپ‏های بررسی‌شده تنوع معنا‏داری برای تمام صفات مشاهده شد. قابلیت ترکیب‏پذیری عمومی (GCA) برای تمامی صفات و قابلیت ترکیب‏پذیری خصوصی (SCA) برای تمام صفات به‏جز زاویۀ ساقه معنا‏دار شد. این نتایج نقش آثار افزایشی و غیرافزایشی را در کنترل ژنتیکی این صفات نشان می‏دهد. آزمون اعتبار مدل هیمن نشان داد اپیستازی به‌طور معنا‏داری در کنترل ژنتیکی تمام صفات به‏جز زاویۀ ساقه نقش داشت. این امر سبب مشکل‌شدن به‏نژادی برای صفات ارزیابی‌شده می‏شود. وراثت‏پذیری خصوصی از 06/0 برای زاویۀ برگ پرچم تا 49/0 برای زاویۀ ساقه متغیر بود. بالا‌بودن نسبت بیکر، ‌وجودنداشتن اپیستازی و وراثت‏پذیری خصوصی بالا برای زاویۀ ساقه نشان‏دهندۀ پاسخ به گزینش زیاد این صفت در برنامه‏های به‏نژادی است. در مورد این صفت گزینش در خلال نسل‏های تفکیک مؤثر خواهد بود. با توجه به اهمیت زیاد آثار غیر‏افزایشی (غالبیت و اپیستازی) در کنترل ژنتیکی سایر صفات، در برنامه‏های به‏نژادی این صفات روش‏هایی نظیر بالک، بالک تک‌بذر و دابل‏هاپلوئید مناسب است.